En hoe je als leidinggevende het verschil maakt voor je team. Een teamoverleg waarin niemand echt zegt wat hij denkt. Feedback die alleen via de leidinggevende loopt. Een collega die steeds minder initiatief toont. Kleine signalen, grote impact: sociale veiligheid is misschien niet altijd zichtbaar, maar wel voelbaar. In deze blog lees je waarom sociale veiligheid de basis is voor vitale teams, hoe je het herkent als die veiligheid ontbreekt, en wat jij als leidinggevende kunt doen om de sfeer, samenwerking en het werkplezier te verbeteren.
Wat is sociale veiligheid?
Sociale veiligheid verwijst naar een veilige en positieve sfeer waarin mensen zich beschermd voelen tegen sociaal onwenselijk gedrag zoals uitsluiting, pesten, intimidatie of discriminatie. Het gaat zowel over objectieve veiligheid, zoals heldere regels, afwezigheid van incidenten en adequate meldstructuren, als over subjectieve veiligheid: het ervaren gevoel van geborgenheid, eerlijkheid en vertrouwen.
Ook als er feitelijk geen incidenten zijn, kunnen mensen zich toch onveilig voelen wanneer bijvoorbeeld communicatie onduidelijk is, grenzen niet worden gerespecteerd of het gevoel leeft dat er geen recht wordt gedaan aan ieders inbreng.
Sociale veiligheid binnen organisaties
Binnen organisaties vormt sociale veiligheid daarmee het fundament voor psychologische veiligheid: het vertrouwen dat je je vrij kunt uitspreken, fouten kunt toegeven en risico’s mag nemen zonder angst voor afwijzing of repercussies. Waar sociale veiligheid het beschermende kader biedt, maakt psychologische veiligheid zichtbaar hoe mensen zich daarin durven bewegen.
Psychologische veiligheid is bovendien geen luxe. Onderzoek laat zien dat teams waarin deze veiligheid aanwezig is, beter presteren: er is meer betrokkenheid, betere samenwerking, een hogere foutmeldingsbereidheid en meer ruimte voor innovatie. Veiligheid is dus niet alleen sociaal wenselijk, maar ook strategisch noodzakelijk.
Sociale en psychologische veiligheid
Daarbij geldt: sociale en psychologische veiligheid is een randvoorwaarde voor duurzame prestaties. Teams die zich veilig voelen, durven te leren, samen te werken én te vernieuwen. Omgekeerd vergroot een gebrek aan veiligheid het risico op chronische stress en gerelateerd ziekteverzuim. De sociale context waarin mensen werken beïnvloedt direct hun mentale en fysieke gezondheid.
Als het stil blijft in het team
Zorgprofessionals zijn gewend om tot het uiterste te gaan voor hun patiënten en zullen niet snel klagen. Maar ook in teams met goede professionals kan iets gaan knagen: een onbesproken irritatie, spanningen onder de oppervlakte of een terughoudendheid om nieuwe ideeën te delen. Teamleden praten over elkaar in plaats van met elkaar. De sfeer wordt voorzichtig en echte vernieuwing stokt. Soms blijft het bij vage onvrede, soms leidt het tot roddels, kliekjes of uitval.
De impact is groot. Wanneer mensen zich sociaal onveilig voelen raken ze sneller overbelast, groeit het wantrouwen en neemt het werkplezier af. Juist in de zorg, waar de werkdruk hoog is en samenwerking cruciaal, zijn de gevolgen direct merkbaar.
Veiligheid als fundament voor groei
Gelukkig is er ook een andere kant. Sociale veiligheid is geen vast gegeven, maar iets dat je actief kunt versterken. In teams waar openheid, vertrouwen en duidelijke afspraken de norm zijn, ontstaat ruimte voor initiatief en ontwikkeling. Teamleden durven zich uit te spreken, hulp te vragen en elkaar aan te spreken. Dat maakt samenwerken niet alleen prettiger, maar ook effectiever.
Een ziekenhuisteam vond zo de weg terug naar verbinding. Onder begeleiding van Bureau voor Bevlogenheid werden individuele gesprekken en gezamenlijke sessies georganiseerd, waarin helder werd wat er speelde. In het ziekenhuisteam ontstond die verbinding stap voor stap. Tijdens gestructureerde groepsgesprekken werd onderzocht welke gedragingen bijdragen aan veiligheid en welke die juist ondermijnen. Het kantelpunt kwam toen een groep collega’s zich realiseerde dat hun manier van communiceren onbedoeld anderen uitsloot. Dat moment werd gedeeld zonder beschuldiging en leidde tot meer openheid in het hele team. In kleine groepjes kozen de medewerkers een thema om samen aan te werken. Daaruit volgden nieuwe, gedragen werkafspraken.
Vier sleutels voor meer sociale veiligheid in je team
1. Geef zelf het goede voorbeeld
Als leidinggevende ben jij de stemgever van veiligheid. Maak fouten bespreekbaar, vraag actief om feedback en wees duidelijk en congruent in je gedrag. Wat je zegt moet kloppen met wat je doet. Jouw voorbeeldgedrag zet de toon. Daarnaast ben je verantwoordelijk voor het borgen van de objectieve veiligheid. Het gaat daarbij om heldere regels, een gepaste reactie bij incidenten en het inrichten van adequate meldstructuren. Die basis geeft teamleden het vertrouwen dat ze worden beschermd en gehoord.
2. Maak heldere afspraken over samenwerking
Sociale veiligheid groeit in een kader van duidelijkheid. Spreek als team af wat jullie verstaan onder veilig samenwerken en hoe je elkaar daarop aanspreekt. Dat voorkomt misverstanden en biedt houvast.
3. Bouw in momenten van reflectie
Gebruik teamoverleggen om niet alleen op inhoud maar ook op samenwerking te reflecteren. Wat ging goed? Wat kan beter? Juist in de drukte zijn dit de momenten waarop veiligheid groeit.
4. Kijk ook naar het systeem om het team heen
Onveiligheid ontstaat niet alleen in de onderlinge sfeer maar ook door werkdruk, onduidelijke rollen of ongelijke behandeling. Signaleer je structurele knelpunten, breng ze in en kijk samen wat er wél mogelijk is.
Wat zou er mogelijk worden als jouw team zich veiliger voelde?
Sociale en psychologische veiligheid is geen soft thema. Het is de basis waarop teams leren, presteren en floreren. Wil jij weten hoe jouw team ervoor staat of hoe je veiligheid kunt versterken? In onze teamtrajecten en leiderschapssessies onderzoeken we wat er speelt en wat jullie daaraan kunnen doen.
Sabine Mur – organisatiepsycholoog & teamcoach.
Meer over leiderschap en teamontwikkeling in de zorg vind je op de teamontwikkeling pagina.
